Wieża ratuszowa stojąca w zachodniej części Rynku Głównego jest jedyną pozostałością średniowiecznego krakowskiego Ratusza. Budynek ten powstał (oczywiście był później rozbudowywany) na przełomie XIII i XIV wieku w stylu gotyckim. Najstarsza informacja źródłowa o Ratuszu pochodzi z 1313 roku, natomiast wzmianka o wieży w której umieszczona kaplica uzyskała przywilej odpustowy datuje się na rok 1383.
Ówczesny budynek Ratusza, a także spichlerza miejskiego, który stanowił jedną z części tego kompleksu, był bogato zdobiony, fryz attyki pokrywały portrety królów polskich, od strony wschodniej przedstawienie Matki Boskiej Częstochowskiej. Poza typowo użytkowymi pomieszczeniami, w Ratuszu znajdowały się sale o charakterze reprezentacyjnym, których wykonanie musiało świadczyć o randze Krakowa. Wśród nich, najbardziej wyróżniała się Izba Pańska z pięknymi ściennymi malowidłami oraz kamiennym renesansowym portalem. Zubożenie miasta, utrata niepodległości i wreszcie przeprowadzona w XIX wieku akcja wyburzania starych, zniszczonych budowli, doprowadziła do rozbiórki najbardziej zniszczonego spichlerza. Niestety okazało się, że rozebranie spichlerza spowodowało pękanie murów właściwego Ratusza, który również został zburzony… tak więc pozostaje nam cieszyć się, że przodkowie pozostawili nam przynajmniej wieżę.
Wieża ratuszowa zbudowana jest na planie kwadratu z kamiennych ciosów (wapień) i cegły. Trzy ściany wieży ozdabia kamienna okładzina z szerokim, pionowym laskowaniem, ukończona w roku 1444, czego dowodem są zachowane znaki kamieniarzy (tzw. gmerki) wykonane z okazji zakończenia prac przy wieży – są unikatem w skali Polski i Europy. Po zakończeniu prac wieża była nieporównywalnie bardziej zdobna niż obecnie, nie zachowały się narożne wałeczki, żabki, iglice, kwiatony, narożne posążki pod baldachimami.
Powód dla którego tylko trzy ściany wieży są bogato zdobione jest bardzo prosty – od czwartej (północnej) strony do połowy XIX wieku stał duży budynek Ratusza – obecne wejście do wieży prowadziło kiedyś na niewielki wewnętrzny dziedziniec. I właśnie ten portal prowadzący do wieży jest bardzo cenną późnogotycką pamiątką. Bardzo dobrze widoczne są na nim herby Rzeczpospolitej i Krakowa. System wygiętych, krzyżujących się i wzajemnie przenikających lasek portalu, stanowi jedną z lokalnych osobliwości polskiego gotyku.
Pierwotną gotycką wieżę wieńczył hełm wykonany w stylu podobnym do wieży kościoła Mariackiego, który spłonął w 1556, a potem w 1680 roku. XVII-wieczną odbudowę po kolejnym pożarze, przeprowadził Piotr Beber. Podwyższono wtedy wieżę o ponad 6 metrów (obecnie 70 metrów wysokości) i wykonano nowy, barokowy już hełm. Musiała to być jednak konstrukcja wyjątkowo podłej jakości, skoro źródła podają że w 1702 roku, czyli po niecałych 20 latach od renowacji, hełm był w bardzo złym stanie technicznym. Naprawa została dokonana dopiero w latach 1783-1784 kiedy powstał nowy hełm, zachowany do obecnych czasów.
Podczas ostatniej renowacji wieży w latach 1961-1965 przeprowadzonej przez Wiktora Zina i Władysława Grabskiego, błędnie zrekonstruowano wykusze na wysokości pierwszego piętra. Umieszczono wtedy przed schodami parę kamiennych lwów, pochodzących z klasycystycznego pałacu Morstinów w Pławowicach.
Pod Ratuszem i częścią obecnej powierzchni Rynku, zachowały się rozległe piwnice (przywrócone do użytkowanie podczas renowacji w latach 60-tych XX wieku), dawniej wykorzystywane m.in. jako izba tortur (zachowane narzędzia kaźni można zobaczyć w domu Jana Matejki przy Floriańskiej), znajdował się tu również słynny lokal „Piwnica Świdnicka” z doskonałym piwem, którym można było się raczyć w otoczeniu kobiet wykonujących najstarszy zawód świata.
Dziś mamy tu teatr, który dzięki niepowtarzalnej atmosferze miejsca i dobrym aktorom, również wart jest odwiedzenia.
[Ostatnia modyfikacja: 18.2.2024]
źródło:
– Adamczewski J., 1992, Kraków od A do Z, Krajowa Agencja Wydawnicza Kraków, s. 325.
– Dobrowolski T., 1959, Sztuka Krakowa, Wydawnictwo Literackie, s. 140-142.
– Fabiański M., Purchla J., 2001, Historia architektury Krakowa w zarysie,
Wydawnictwo Literackie Kraków, s. 144-145.
– Rożek M., 2006, Przewodnik po zabytkach Krakowa, Wydawnictwo WAM Kraków, s. 144-146.