Mury obronne Krakowa

Pozostałości murów obronnych Krakowa:

Za początek tworzenia murów obronnych można uznać rok 1285 kiedy książę Leszek Czarny wydał pozwolenie na podjęcie prac budowlanych. System fortyfikacji Krakowa był na przestrzeni wieków modernizowany i w rezultacie tuż przez rozpoczęciem burzenia zniszczonych, zaniedbanych, nie spełniających żadnej funkcji obronnej murów, baszt i bram, miasto otoczone było na całej długości potężnym, podwójnym murem, a także 39 basztami oraz 8 bramami (W 1473 istniało 17 baszt, sto lat później stały już 33 baszty).

Dziś możemy podziwiać trzy baszty (Pasamoników, Stolarską, Ciesielską), jedną bramę (Floriańską), barbakan i kilka pomniejszych pozostałości po fortyfikacjach.
Kraków otoczony był podwójnym murem, przy czym wewnętrzny mur był znacznie wyższy od zewnętrznego, miał bowiem 6-7 metrów wysokości. W odległości około dziesięciu metrów przed nim, stał wysoki na około 2,5 metrów mur zewnętrzny, a całe miasto oplecione było fosą zasilaną odnogami rzeki Rudawy.
Najstarszą bramą miasta jest brama Rzeźnicza, której zarys możemy dostrzec w zabudowaniach tzw. klasztoru na Gródku, następnie wybudowano bramy: Grodzką, Floriańską, Sławkowską, Mikołajską (zastąpiła bramę Rzeźniczą), Szewską, Wiślną oraz Nową.
W XVIII wieku nieremontowane, zapuszczone fortyfikacje stały się dla ówczesnych mieszkańców naszego wielkim problemem: zanieczyszczone i pełne mułu fosy, baszty były siedliskiem ludzi z marginesu społecznego, wszędzie walały się śmieci wyrzucane tu z miasta bez żadnej kontroli, a nad całością unosił się podobno nieznośny smród. Wszystko to, doprowadziło do podjęcia decyzji przez cesarza Franciszka II o zniesieniu nieprzydatnych fortyfikacji i tylko niezłomnemu uporowi profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, Feliksowi Radwańskiemu, zawdzięczamy to, że rada miasta postanowiła zachować fragment murów pomiędzy basztą Pasamoników, a Ciesielską.
Dzięki jego staraniom, możemy przedstawić Wam piękne, gotyckie zabytki architektury obronnej…

Barbakan
Najważniejszy element północnej części systemu fortyfikacji średniowiecznego Krakowa i jednocześnie najcenniejszy zabytek budownictwa fortecznego w naszym mieście. Został wystawiony na przełomie XV i XVI stulecia, w związku z groźbą tureckiego ataku, miał wzmocnić słabo ufortyfikowaną, północną cześć systemu obronnego miasta.
Jest jednym z kilku obiektów tego typu jakie zachowały się w Europie, przy czym żaden inny nie zachował się w tak doskonałym stanie jak krakowski.
Tego typu konstrukcje mają swoje korzenie w arabskim budownictwie obronnym. Barbakan ma kształt kolisty, o średnicy około 24 metrów (wnętrze) i grubości murów przekraczającej
3 metry. Tą gotycką konstrukcję, posiadającą ponad 100 otworów strzelniczych na czterech poziomach, zdobi siedem wieżyczek o przemiennie powtarzającym się przekroju, które służyły do kierowania ogniem. Wokół całej budowli na kamiennych konsolach umieszczono machikuły, czyli nadwieszony ganek wystający przed lico zewnętrzne muru. Przez umieszczone w podłodze otwory, obrońcy mogli wylewać wrzątek, gorącą smołę lub razić atakujących kamieniami, powyżej znajdują się otwory strzelnicze.
Obecnie Barbakan, otoczony przez gmachy Narodowego Banku Polskiego, Akademii Sztuk Pięknych, drzewa na Plantach, nie jest tak potężną, wysmukłą gotycką budowlą, jaką był w czasach swej największej chwały. Lecz jeśli wyobrazimy sobie, że strzegła go dodatkowo fosa, szeroka na ponad dwadzieścia metrów, a głęboka na ok. 3,5 metra, kilkadziesiąt metrów dalej znajdowała się Brama Floriańska połączona z Barbakanem tzw. kamienną szyją, w niewielkim oddaleniu znajdowały się mocno ufortyfikowane, potężne baszty, a miasto chronione było przez dwa mury obronne i fosę – to zobaczymy miejsce praktycznie niemożliwe do zdobycia, które w czasie walki zdobyte nigdy nie zostało.

Brama Floriańska (Kuśnierzy)
Obecny wygląd liczącej prawie 35 metrów wysokości konstrukcji, to efekt wielu przeróbek na przestrzeni dziejów, bowiem dolne partie bramy pochodzą z końca XIII lub początku XIV wieku, natomiast zwieńczenie bramy stanowi barokowy hełm, sprawiony w miejscu zniszczonego w czasie potopu szwedzkiego gotyckiego w drugiej połowie XVII wieku.
Brama w większej części zbudowana jest z kamienia, tylko jej górna część nadbudowana jest cegłą z machikułami czyli gankami strzelniczymi. Od strony ulicy Floriańskiej ozdobiona jest płaskorzeźbą przedstawiającą św. Floriana. Brama w XIX wieku nie podzieliła wprawdzie losu prawie całej reszty murów obronnych, wygląd jej został jednakże nieco zmieniony. W czasie XIX-wiecznego remontu umieszczono od zewnętrznej strony piastowskiego orła zaprojektowanego przez Jana Matejkę, wewnątrz bramy ulokowano klasycystyczny ołtarz z kopią obrazu Matki Boskiej Piaskowej, który przeniesiono
z tzw. szyi łączącej bramę z Barbakanem. Z kolei od strony ulicy Floriańskiej dodano neogotycką balustradę ryzalitu, a także wybito dwie mniejsze bramy dla pieszych znajdujące się po obu stronach głównej bramy (jedno z nich zostało zamurowane już po II wojnie światowej).

Baszta Pasamoników
Późnogotycka, ceglana budowla została wzniesiona w drugiej połowie XV stulecia. Nadano jej kształt półkolisty – co było odpowiedzią na upowszechnianie się w owych czasach artylerii. Wyremontowaną w 2003 roku basztę, zdobi glazurowana cegła oraz namiotowy dach.
Nazwa „Pasamonik” oznacza rzemieślnika wytwarzającego pasy, pasmanterię czyli ogólnie wyroby wykorzystywane do ozdabiania mundurów, szat, tapicerki.

Baszta Stolarzy i Powroźników
Wzniesiona podobnie jak Baszta Pasamoników w XV w., przylega do Arsenału Miejskiego. Wybudowano ją z cegły na kwadratowej wapiennej podstawie. Jest wysmukłą, półokrągłą budowlą, zwieńczoną gankiem na kamiennych wspornikach i dachem namiotowym.

Baszta Cieśli
Kamienna, kwadratowa podstawa tej budowli pochodzi z początku czternastego stulecia, natomiast konstrukcja sześciokątnej baszty powstała nieco później.

Brama Rzeźnicza
Pozostałości wykonanej z piaskowca bramy są najstarszymi zachowanymi fragmentami krakowskich fortyfikacji, których budowa została rozpoczęta około roku 1285 na polecenie Leszka Czarnego. Ostrołukowy portal tejże bramy, jest po dziś dzień widoczny w zabudowaniach klasztoru na Gródku.

[Ostatnia modyfikacja: 1.III.2006]

źródło:
– Adamczewski J., 1992, Kraków od A do Z,
Krajowa Agencja Wydawnicza Kraków, s. 22-23 i 165-167.
– Dobrowolski T., 1964, Sztuka Krakowa, Wydawnictwo Literackie Kraków, s. 145-149.
– Rożek M., 2000, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa,
Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa-Kraków, s. 51-62.