Mały Rynek

Mały Rynek, obecnie jeden z placów Starego Miasta posiada bogate tradycje handlowe sięgające średniowiecza. W czasie Wielkiej Lokacji Krakowa zaplanowano go jako pomocnicze targowisko Rynku Głównego – handlowano tutaj mięsem. Obecna nazwa placu – Mały Rynek, przyjęła się w pierwszej części XIX wieku. Wcześniej miejsce to zwano Wendetą, Tandetą, a także rynkiem lub ulicą Rzeźniczą.

Jego dzisiejsza postać w niczym nie przypomina placu sprzed kilkuset lat. Początkowo nie był tak bardzo odseparowany od Rynku Głównego, bowiem pomiędzy kościołem Mariackim, a Małym Rynkiem nie istniała Wikarówka (wzniesiono ją dopiero w XVIII wieku) – trzeba również wziąć pod uwagę, że do okresu rozbiorów kościół Mariacki otoczony był cmentarzem…

Pierwotnie jatki rzeźnicze ulokowane były właśnie na miejscu Wikarówki, dopiero po jej wybudowaniu przeniesiono je na środek placu targowego.

Wyglądu zbliżonego do dzisiejszego Mały Rynek nabrał po zburzeniu jatek rzeźniczych i rozebraniu gmachu szkoły mariackiej, która zamykała plac od strony południowej. Po zmianach architektonicznych, inne było również przeznaczenie placu, bowiem ulokowano na nim targ owocowo-warzywny, który funkcjonował przez cały XIX wiek, do czasu budowy linii tramwajowej w 1902 roku. Natomiast od połowy dwudziestego wieku, po likwidacji torów, większą część placu zajmował parking. Dopiero renowacja przeprowadzona w 2007 roku zmieniła charakter Małego Rynku z funkcjonalnego na reprezentacyjny.

Mały Rynek jest dziś prostokątnym placem, od południa ogranicza go ulica Sienna, od północy – Mikołajska. Zachodnią pierzeję tworzą trzy budowle: klasztor Jezuitów, absyda kościoła św. Barbary i wikarówka kościoła Mariackiego. Przeciwna strona zajęta jest przez rząd ośmiu kamienic, z charakterystycznym tarasem ciągnącym się wzdłuż całej pierzei – kiedyś w tym miejscu znajdowały się przedproża. Plac ten jest miejscem do przyjrzenia się XVII- i XVIII-wiecznym szkarpom, którymi w tamtym okresie wzmacniano coraz bardziej podupadające kamienice.

• Mały Rynek, dom nr 1 – nazywany kamienicą Strzemboszowską lub Fritscha, obecny wygląd zawdzięcza całkowitej przebudowie w stylu barokowym, choć jej najstarsze części są gotyckie. W trakcie prac ujednolicone zostały fasady tworzących ją wcześniejszych kamienic, narożnik ozdobiono figurą rycerza w stroju rzymskim, równocześnie przebudowano wnętrza – do naszych czasów zachowały się XVIII-wieczne malowidła ścienne. Efektem tego remontu było powstanie typowej kamienicy czynszowej. Jedna ze stojących tu wcześniej gotyckich kamienic, tzw. Langowska, pod koniec XIV wieku była własnością Mikołaja Wernera – głównego budowniczego korpusu kościoła Mariackiego.

• Mały Rynek, dom nr 6 – kamienica Szoberowska, która dziś słynie z faktu, że to właśnie w tym miejscu Jan Aleksander Gorczyn drukował w 1661 roku „Merkuriusza Polskiego”, pierwszą stałą gazetę na ziemiach Rzeczypospolitej.

• Mały Rynek, dom nr 7 – kamienica Penitencjarzy, a także Wikariuszy i Altarystów kościoła Mariackiego, wyróżniająca się późnobarokową (XVIIIw.) fasadą i drewnianymi krużgankami (XVIIw.) na dziedzińcu. Kamienicę wzniesiono w XIV wieku, wiele razy przebudowywano, ostatnich poważnych zmian dokonano w latach 60-tych XX wieku, wtedy to m.in. usunięto nadbudowane w XIX wieku trzecie piętro – tak więc obecny, wyróżniający się, łamany dach jest konstrukcją sprzed niecałych 40-tu lat.

• róg Szpitalnej i Mikołajskiej, dom nr 2 – Obecna fasada kamienicy Lamellich o charakterze klasycystycznego pałacu, powstała w wyniku przebudowy prowadzonej pod kierownictwem Karola Kriszkiera w końcu osiemnastego stulecia. Dom łączy w sobie trzy gotyckie kamienice z XIV wieku. Wewnątrz znajduje się unikalna polichromia o tematyce sakralnej z pierwszej ćwierci XV wieku. W czasie ostatniego poważnego remontu w latach 1976-1979 zlikwidowane zostały mieszkania, obecnie kamienica jest siedzibą Śródmiejskiego Ośrodka Kultury.

• Mikołajska, dom nr 4 – Kamienica Śliwińskich choć położona administracyjnie przy ulicy Mikołajskiej, to jednak bezpośrednio jest związana z Małym Rynkiem. Wybudowano ją pod koniec XVI wieku, łącząc dwie XIV-wieczne, gotyckie kamienice.

Pod koniec XVIII wieku nadbudowano ją o drugie piętro, jednocześnie wzmacniając szkarpami, z tego czasu zachowały się późnobarokowe polichromie o roślinnych motywach. Do rodziny Śliwińskich, od których pochodzi jej obecna nazwa, należała od połowy XIX wieku. U schyłku tegoż stulecia dobudowano kolejne, trzecie piętro, oraz stworzono obecną, eklektyczną fasadę. Gruntownej restauracji dokonano w latach 1973-1987, w czasie tych prac wyburzone zostały oficyny.

• róg Siennej 7 i Stolarskiej 2 – kamienica Gutkowskiego wzniesiona w latach 1851-1861 dla restauratora A. Gutkowskiego. Przy jej budowie wykorzystano zachowane mury stojącego tu wcześniej domu, który spalił się w wielkim pożarze Krakowa 1850 roku. Obecna fasada posiada cechy klasycystyczne. Zachodnia część kamienicy zachowała w sobie pozostałości szkoły psałterzystów kościoła Mariackiego – tzw. Psałterii. Do północnego boku Psałterii przylegał rozebrany w XIX wieku budynek szkoły Mariackiej.

[Ostatnia modyfikacja: 10.IX.2007]

źródło:
– Adamczewski J., 1992, Kraków od A do Z, Krajowa Agencja Wydawnicza Kraków, s. 204.
– praca zbiorowa, 2000, Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa – Kraków, s. 361-362, 365-366, 368, 377, 590-591.
– Rożek M., 2006, Przewodnik po zabytkach Krakowa, Wydawnictwo WAM Kraków, s. 208-210.