Historia budowy tego kościoła łączy się z zakonem Jezuitów, którzy pojawili się w stolicy państwa – Krakowie w 1579 roku. Pierwotnie przybyli zakonnicy, osiedlili się przy kościele św. Szczepana (ówcześnie stojącym w południowo-wschodnim narożniku obecnego placu Szczepańskiego), a w ciągu kilku lat, dzięki poparciu króla Stefana Batorego, uzyskali dla swoich celów kościół św. Barbary. Jednakże i on był zbyt mały by pomieścić wielkie plany działalności duszpasterskiej zakonu. W wyniku tych niedogodności, niemalże od samego przybycia, Jezuici poszukiwali możliwości wybudowania nowego, własnego kościoła. Nie była to łatwa sprawa w szesnastowiecznym Krakowie, gdyż w obrębie murów miejskich, mocnym pierścieniem chroniących Kraków, miasto było gęsto zabudowane i wzniesienie nowej świątyni wiązało się z wykupieniem parcel wraz ze stojącymi na nich budynkami.

Rozważano dwie potencjalne lokalizacje nowego kościoła Jezuitów: pierwsza, w zachodnim rogu rynku, przy ulicy Wiślanej oraz druga: na ulicy Grodzkiej. Drugi wariant był lepszy ze względu na rozległość terenu, która dawała możliwość dowolnego zaprojektowania okazałej budowli. Jako że pierwszy protektor finansowy nie był w stanie podołać obowiązkom fundatora (kardynał Jerzy Radziwiłł), Jezuici zwrócili się do króla Zygmunta III Wazy z prośbą o przejęcie fundacji.

Pozyskanie fundatora pozwoliło rozpocząć prace przygotowawcze. Ekspertem budowlanym został Włoch, działający w Polsce od dwudziestu lat, architekt-jezuita Józef Britius. W 1596 jezuici rozpoczęli wykupywanie na koszt króla placów i domów w miejscu planowanej budowy. Przyszły krakowski kościół jezuitów, zarówno w planie układu przestrzennego jak i wyglądzie fasady, wzorowany był na kościele Pana Jezusa w Rzymie. 23 Czerwca 1597 nastąpiło uroczyste położenie kamienia węgielnego i rozpoczęto budowę fundamentów. Pracami przy budowie kierował Józef Britius, a po jego wyjeździe, kierownictwo przejął inny Włoch, architekt-jezuita Jan Bernardyni. To właśnie on, dostosowując wygląd świątyni do upodobań mieszkańców Krakowa, zdecydował się podwyższyć mury, przez co wnętrze nabrało wysmukłego, niemalże gotyckiego charakteru. Po jego śmierci, budowę dokończył architekt królewski Jan Trevano. Pierwotnie zbudowaną kopułę na krzyżu kościoła wraz z podtrzymującymi ją ceglanymi filarami musiano rozebrać, gdyż była niedostatecznie wzmocniona, powodując zarysowywanie się murów. Druga kopuła została ukończona w 1619 roku, wsparta jest na kamiennych filarach i możemy podziwiać ją do dziś. Uroczysta konsekracja kościoła odbyła się 8 lipca 1635 roku. W 1722 roku, wykonano ogrodzenie placu przed fasadą w formie dwunastu postumentów, na których umieszczono wielkie posagi apostołów. Kasata zakonu jezuitów z 1772 roku, miała niekorzystny wpływ na losy ich kościoła. Pozbawiony stałego użytkownika, podlegał ciągłej dewastacji, a w latach 1809-1815 służył nawet jako cerkiew prawosławna. Dopiero gdy w 1824 przeniesiono tu parafię ze zburzonego kościoła Wszystkich świętych, zaczęto powoli przeprowadzać niezbędne prace remontowe.

Obecnie potężna bryła kościoła św. Piotra i św. Pawła, zwieńczona wysmukłą kopułą, jest jednym z głównych akcentów w panoramie Krakowa. Wzniesiony obok romańskiego kościoła św. Andrzeja, nadal kontrastuje skalą z sąsiednimi budynkami. Jest to kościół zbudowany na planie prostokąta o długości ponad dwukrotnie przekraczającej szerokość, w który wpisano formę krzyża łacińskiego utworzonego przez krótkie prezbiterium zakończone półkolistą absydą, równie krótki i szeroki transept oraz szeroką nawę główną.

Bardzo charakterystyczna jest wspaniała barokowa fasada z początku XVII stulecia. W jej dolnej kondygnacji umieszczono figury czterech świętych, których wydał zakon Jezuitów. Nad portalem wejściowym widoczne jest duże godło zakonu. W wyższej kondygnacji znajdują się figury patronów dynastii Wazów (św. Zygmunt i św. Władysław), a na samym szczycie herb Wazów – Zygmunt III Waza, był fundatorem kościoła.

Wewnątrz kościoła warto zobaczyć stiukowe płaskorzeźby umieszczone w sklepieniu absydy, przedstawiające ukrzyżowanie św. Piotra i ścięcie św. Pawła. Poniżej tych rzeźb stoi ołtarz główny zaprojektowany przez Kacpra Bażankę. Nad centralną częścią transeptu wznosi się najwyżej położona w Krakowie barokowa kopuła. Jej wnętrze jest zdobione stiukami, znajdują się w niej także figury czterech ewangelistów, wykonane przez Dawida Heela w pierwszej części XVIII wieku.
W północnej nawie znajduje się ciąg trzech kaplic połączonych niewielkimi przejściami. Wszystkie pokryte są dekoracją stiukową z XVIII wieku, w niektórych miejscach widoczne są pozostałości XVII i XVIII-wiecznej polichromii. Od strony wejścia do kościoła są to kaplice: Męki Pańskiej, Matki Boskiej Loretańskiej, św. Ignacego Loyoli.
Południowa nawa również składa się z trzech podobnych kaplic: Wieczerzy Pańskiej, Michała Archanioła, Trójcy Świętej.

[Ostatnia modyfikacja: 18.VI.2006, 3.VI.2004]

Źródło:
– Adamczewski J., 1992, Kraków od A do Z, Krajowa Agencja Wydawnicza Kraków, s. 132-133.
– Małkiewicz A., 1985, Kościół świętych Piotra i Pawła w Krakowie, Wydawnictwo Literackie
– Rożek M., Gondkowa B., 2003, Leksykon kościołów Krakowa, Verso Kraków, s. 152-154.