Kościół św. Krzyża

Kościół św. Krzyża jest gotycką budowlą, która w nienaruszonym kształcie przetrwała do dnia dzisiejszego. Z zewnątrz prezentuje się jako masywna bryła zestawiona z trzech części, nakrytych stromymi dachami. Od wschodu jest to kamienne prezbiterium, następnie nawa na planie kwadratu wraz z przylegającą do niej kaplicą św. Zofii oraz wieża z bocznymi kaplicami św. Andrzeja i Matki Boskiej Loretańskiej. Pomimo, że zachowana do dziś budowla powstawała od XIV do XVI wieku, architekturę kościoła charakteryzuje jednolitość stylistyczna.

Kościół św. Krzyża w swym obecnym kształcie zaczęto wznosić około 1300 roku, wykorzystując do jego budowy kamień pozostały po wzniesieniu murów obronnych wokół miasta. Wcześniej był w tym miejscu zapewne kościół drewniany, zbudowany wraz z utworzeniem parafii w 1200 roku przez biskupa krakowskiego Pełkę. Do końca XIV w. ukończono budowę nawy, ale prace przy imponującym sklepieniu palmowym przeciągnęły się jeszcze na następny wiek. W I połowie XV wieku dobudowano wieżę, a od strony południowej kaplicę św. Zofii. Całość uzupełniają ufundowanie pod koniec XVI stulecia przylegające do wieży kaplice: św. Andrzeja i Matki Boskiej Loretańskiej. Świątynia ucierpiała w pożarze, który spustoszył Kraków w 1528 roku. Spłonęły wówczas dachy, a sklepienie nawy zawaliło się. Odbudowano je z wielką pieczołowitością w 1533 roku, zdobiąc je renesansowymi malowidłami o motywach roślinnych.

Kościół św. Krzyża słynie z pięknego sklepienia w nawie, które wspiera się na jednym, ciosowym filarze. Rozchodzące się promieniście żebra sklepienia tworzą motyw wielkiej gwiazdy. Optycznie żebra te wyrastają z trzonu filara jak konary, na podobieństwo drzewa palmowego i łagodnie opadają na ściany. Ukształtowanie filara i sklepienia nawy na kształt drzewa ma w tym miejscu wymowę symboliczną i tłumaczy wezwanie świątyni. Jest to symbol rajskiego drzewa życia, będącego zapowiedzią przyszłego Drzewa Życia jakim stał się Krzyż Chrystusa. Wiele malowideł i rzeźb wewnątrz kościoła odwołuje się do wezwania świątyni. Ma to swoje dodatkowe uzasadnienie z uwagi na bezpośrednie sąsiedztwo kościoła św. Krzyża i kompleksu szpitalnego Duchaków, którzy w latach 1244-1783 prowadzili parafię św. Krzyża.

Kościół św. Krzyża, tym wyróżnia się na tle innych krakowskich budowli sakralnych okresu średniowiecza, że stanowi on jedyny zachowany w Krakowie przykład kościoła jednofilarowego, który zachował się do naszych czasów w prawie nie zmienionej formie.

[Ostatnia modyfikacja: 18.II.2007, 23.I.2005]
[Opis kościoła przygotował proboszcz parafii Świętego Krzyża – ks. dr Jan Abrahamowicz]

Źródło:
– Adamczewski J., 1992, Kraków od A do Z, Krajowa Agencja Wydawnicza Kraków, s. 124.
– Koło Historyków UJ, 1994, Kościół św. Krzyża w Krakowie, Fundacja ratowania kościoła św. Krzyża, s. 4-23.