Kościół pod wezwaniem św. Trójcy, w postaci jaką znamy dziś, zaczął powstawać przed połową XIII w. Mianowicie po częściowym zniszczeniu romańskiego kościoła św. Tomasza, podczas najazdu Tatarów w 1241 roku, rozpoczęto budowę trzeciej, ceglanej świątyni. Była ona bez porównania obszerniejsza w stosunku do poprzednich, a jej wznoszenie zaczęto od budowy prezbiterium, łącząc je od północy z budynkiem klasztornym. Budowa korpusu świątyni, przypadła na drugą połowę XIII wieku. Kościół ten przetrwał do dzisiaj, ale jego wnętrze uległo zasadniczej przemianie.

Pierwotnie wzniesiono go jako trójnawową halę (o nawach podobnej wysokości), ze sklepieniami na filarach. Pod koniec XIV w. lub na początku XV, dokonano przebudowy kościoła, zastępując halowy korpus świątyni, korpusem bazylikowym oraz podwyższając prezbiterium, którego pierwotną wysokość znaczy od zewnętrznej strony fryz arkadowy. Sterczynowy szczyt od zachodu powstał przed 1400 r. Po pożarze w 1462 roku odnowiono sklepienie w prezbiterium i domurowano schodkowy blendowany szczyt na jego krańcu.

W XV stuleciu do naw bocznych dobudowano gotyckie kaplice, natomiast w pierwszej połowie XVII wieku powstały barokowe kaplice kopułowe, zmianie uległ także wygląd istniejącej już wtedy kaplicy św. Jacka. Pomiędzy XVII i XIX stuleciem przed fasadą kościoła stała wieża – dzwonnica, rozebrana po pożarze 1850 r.

W XVIII wieku przy filarach międzynawowych ufundowano późnobarokowe ołtarze, stały tam również wielkie figury biskupów. Zanim kościół doszczętnie spłonął, nad łukami arkad międzynawowych wisiały wielkich rozmiarów obrazy, w tęczy rozdzielającej prezbiterium od nawy głównej umieszczony był krucyfiks podobnie jak w innych gotyckich kościołach: Mariackim, Bożego Ciała i św. Katarzyny (choć sam krzyż z belką podtrzymującą był dziełem baroku). Zupełnie inny – barokowy – był także ołtarz główny.

Kres istnienia tej świątyni przyniosło lato 1850 roku, ogromny pożar strawił dużą część ówczesnego Krakowa, niszcząc również kościół Dominikanów. Wypaliło się wtedy niemal doszczętnie całe wnętrze kościoła, runęło sklepienie w nawie głównej, ogień oszczędził tylko kilka kaplic przynawowych. Pomimo ogromnych zniszczeń dominikanie zdecydowali się na odbudowę kościoła, którą kierował architekt Teofil Żebrawski. Dzisiejsze filary, a także sklepienia korpusu, zrekonstruowane są niemal od nowa w latach 1850-1872. Kościół św. Trójcy jest ceglano-kamienną wysmukłą trójnawową gotycką bazyliką. Wzniesioną w charakterystycznym dla Krakowa systemie filarowo-skarpowym z wydłużonym prezbiterium zakończonym prostą ścianą.

Kaplice w kościele św. Trójcy
(na początek nawa południowa czyli ta bliżej ul. Dominikańskiej i torów tramwajowych)
1.Kaplica Lubomirskich pod wezwaniem św. Róży Limańskiej, została wzniesiona na początku XVII stulecia z fundacji Sebastiana Lubomirskiego i jego małżonki. Jest to kaplica kopułowa, kształtem swoim przypominająca kaplicę Zygmuntowską w katedrze na Wawelu. Późnorenesansowy ołtarz zawiera obraz patronki kaplicy, posągi świętych umieszczono w niszach na ścianach i w kopule.

2. Następna w kierunku prezbiterium jest kaplica pod wezwaniem św. Tomasza, wybudowano ją w stylu gotyckim w XV wieku. Jej piękną ozdobą jest sklepienie sieciowe z rzeźbionymi wspornikami. Na dekorację kaplicy składa się neogotycki ołtarz projektu Mariana Pavoniego wykonany w trakcie odbudowy świątyni po wielkim pożarze 1850 r., renesansowy pomnik nagrobny, obraz Tomasza Dolabelli z wyobrażeniem szkoły św. Tomasza z Akwinu.

3. Trzecia z kolei kaplica nosi wezwanie Zbawiciela, a od prawie 150 lat także Przeździeckich, bowiem ta rodzina zapłaciła za jej restaurację po pamiętnym wielkim pożarze Krakowa. Pochodzi z XIV wieku, natomiast wystrój jest o wiele późniejszy. Kamienny neogotycki ołtarz zaprojektował Teofil Żebrowski, wykonał Edward Stehlik.

4. Czwarta kaplica, również gotycka, nosi wezwanie św. Józefa, wzniósł ją w XV wieku cech szewski. Neogotycki ołtarz zaprojektował Marian Pavoni, a obraz św. Józefa w jego wnętrzu namalował Angelik Drewaczyński.

5. Duże wrażenie, szczególnie w porównaniu do poprzednich, robi piąta w kolejności kaplica pod wezwaniem św. Dominika należąca do rodziny Myszkowskich. Wybudowano ją na początku XVII wieku z funduszy Zygmunta Myszkowskiego i jego brata, zastępując wcześniejszą gotycką kaplicę. Tej części kościoła nie strawiły doszczętnie płomienie wielkiego pożaru i dzięki temu możemy do dziś ją podziwiać. Jej najbardziej interesującym elementem jest galeria rodziny Myszkowskich umieszczona u nasady kopuły. Zobaczymy tam płaskorzeźbione popiersia zwrócone ku sobie.

6. Ostatnia po południowej stronie świątyni jest barokowa kaplica Różańcowa. Wybudowano ją w latach 1685-1688 na planie krzyża greckiego z kopułą nad skrzyżowaniem ramion. Ołtarze w kaplicy pochodzą z drugiej połowy XVIII wieku. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej Różańcowej – kopia rzymskiej Matki Boskiej Śnieżnej z bazyliki Santa Maria Maggiore. Polichromię w kaplicy zmieniano gruntownie w 1820 i 1875 r., przedstawia wyobrażenie tajemnic różańcowych, różańcowych we wnętrzu kopuły, m.in. koronację NMP.

(teraz kaplice nawy północnej czyli tej przy krużgankach klasztoru)
1. Pierwsza kaplica nosi wezwanie św. Katarzyny Sieneńskiej, wzniesiono ją w latach 1627-1635 z funduszy krakowskiego kasztelana Jerzego Zbaraskiego. Prostokątna w swym kształcie nakryta jest eliptyczną kopułą. Jej wnętrze wykonano w całości z czarnego marmuru, tylko do detali wykorzystując marmur różowy. Naprzeciwko wejścia znajduje się ołtarz z obrazem św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Katarzyny Sieneńskiej. Możemy w niej także zobaczyć nagrobki przedstawicieli rodziny Zbaraskich.

2. Druga kaplica, zbudowana w XV wieku, w stylu gotyckim nosi wezwanie św. Marii Magdaleny. Po prawej stronie jest neogotycki ołtarz-efekt realizacji projektu Mariana Pavoniego. Naprzeciw ołtarza umieszczono obraz Tomasza Dolabelli przedstawiający „Ucztę u Szymona”, a poniżej pomnik nagrobny Małachowskich z końca XIX wieku.

3.Kaplica Jezusa Ukrzyżowanego, wcześniej nosząca wezwanie św. Stanisława, powstała pod koniec XIV wieku. Na łuku arkady wejściowej zachowały się fragmentarycznie gotyckie malowidła z końca XIV wieku przedstawiające św. Katarzynę Aleksandryjską oraz dwóch proroków. Przy wschodniej ścianie stoi ołtarz projektu… Mariana Pavoniego, a naprzeciw marmurowy pomnik nagrobny generała Jana Skrzyneckiego.

Obok tej kaplicy rozpoczynają się schody wiodące ku kaplicy św. Jacka, której powstanie w obecnej formie datuje się na lata 1614-1627. Kaplica nakryta jest kopułą z latarnią, jej ściany ozdobił dekoracją stiukową Baltazar Fontana. W centralnym miejscu postawiono grób św. Jacka, wykonany w latach 1695-1703 również przez B. Fontanę. W kopule można dojrzeć alegorie męstwa, roztropności, nadziei, wstrzemięźliwości także dzieło Fontany.

[Ostatnia modyfikacja: 30.VIII.2009, 29.VII.2005]

Źródło:
– Adamczewski J., 1992, Kraków od A do Z, Krajowa Agencja Wydawnicza Kraków, s. 134.
– Dobrowolski T., 1959, Sztuka Krakowa, Wydawnictwo Literackie, s. 97, 113.
– Rożek M., 2000, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa-Kraków, s. 244-259.
– Fabiański M., Purchla J., 2001, Historia architektury Krakowa w zarysie, Wydawnictwo Literackie, s. 157-142.