Kolegiata św. Anny(kolegiata – to nazwa określająca kościół, który nie jest katedrą, przy którym znajduje się kapituła kolegiacka czyli kolegium kanoników, jest to po prostu sposób wyróżnienia kościoła w diecezji jako ważniejszego od innych) – jest świątynią uniwersytecką, której budowa przypada na koniec XVII i początek XVIII stulecia.
W tamtym czasie profesorowe Akademii Krakowskiej postanowili zastąpić starą, gotycką świątynię, ufundowaną na początku XV wieku przez króla Władysława Jagiełłę, nowoczesną budowlą, która swoim pięknem miała przyćmić krakowski kościół św. Piotra i św. Pawła należący do zakonu jezuitów. Przygotowanie planu budowli powierzono pochodzącemu z Niderlandów Tylmanowi z Gameren. Projektując nowy kościół architekt wzorował się na rzymskim kościele San Andrea della Valle (była to świątynia należąca do teatynów, największych konkurentów jezuitów – w świetle tych informacji, oraz faktu że jezuici rywalizowali z Akademią Krakowską na gruncie szkolnictwa wyższego, nie dziwi taki wybór pierwowzoru dla nowego kościoła).
Początkowo planowano, że świątynia stanie w poprzek ulicy św. Anny, tak by jej piękna fasada widoczna była już od Rynku. Jednakże na drodze do realizacji tego zamierzenia stanął gmach Collegium Nowodworskiego, który w owym czasie nie był własnością uniwersytetu.
Budowę rozpoczęto w 1689 roku, sześć lat później budynek był już gotowy w stanie surowym – chociaż nie posiadał jeszcze głównej kopuły. Ostatecznie konsekracja nastąpiła w 1703 roku, lecz dopiero pod koniec XVIII wieku, na szczytach wież posadowiono późnobarokowe hełmy, w swym kształcie nawiązujące do hełmu wieży Zegarowej na Wawelu.
Piękna dwukondygnacyjna, trójosiowa fasada, zakończona naczółkiem, w środkowej części nawiązuje do rzymskich fasad parawanowych, ujęta jest dwiema wieżami nawiązującymi w swym kształcie do kościoła San Anastasia. Wieże łączą się z fasadą za pomocą tzw. wazonów, motywów ozdobnych wywodzących się z tradycji francuskiej.
W niszach umieszczono figury przedstawiające św. Kazimierza i św. Floriana (wyższa kondygnacja) oraz św. Bernarda z Clairvaux i św. Jana Kantego (niższa kondygnacja). Nad głównym wejściem znajduje się płaskorzeźba Madonny z Dzieciątkiem, a całość wieńczy Oko Opatrzności – symbol Trójcy Świętej.
Całość kompozycji fasady została zaprojektowana tak, aby najlepiej prezentowała się w ukośnym widoku z wąskiej uliczki św. Anny. Bowiem w trakcie budowy kościoła nie istniały jeszcze Planty, a obecna ulica św. Anny była zamknięta murami obronnymi.
Powstały kościół należy do budowli późobarokowych, co jednak nie pomniejsza jego monumentalnego charakteru, uwypuklonego w fasadzie o mocnych kolumnach i potężnych gzymsach, tworzących harmonijną i pełną wyrazu całość.
Ten jednonawowy kościół wzniesiony jest na planie krzyża, w miejscu przecięcia się transeptu z nawą znajduje się kopuła z latarnią, natomiast nawa otoczona jest wieńcem kaplic (po trzy z każdej strony), pomiędzy którymi również istnieje połączenie. W ramionach transeptu, po lewej stronie od wejścia znajduje się ołtarz Adoracji Krzyża Świętego, a po prawej stronie konfesja św. Jana Kantego.
Licząc od wejścia, po lewej stronie znajdują się kaplice: św. Sebastiana, św. Katarzyny Aleksandryjskiej, św. Piotra w Okowach, a po prawej stronie: św. Józefa, Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Panny Marii, św. Jana Chrzciciela.
Obraz w ołtarzu głównym, przedstawiający św. Annę Samotrzeć, otoczony jest z dwóch stron ukośnie ustawionymi parami kolumn, które wieńczy przerwany przyczółek z umieszczoną pośrodku promienistą glorią. Po bokach ołtarza stoją dwie rzeźby przedstawiające św. Wojciecha i św. Stanisława.
Wnętrze kolegiaty św. Anny jest przestronne, jasne, nastrój panujący w świątyni zdeterminowany jest przez jednolitą, późnobarokową dekorację malarską i rzeźbiarską, przy której pracowali m.in. Baltazar Fontana, Karol Dankwart. Całość wystroju wnętrza powstała z inspiracji nadzorującego budowę kanonika katedry krakowskiej, księdza Sebastiana Piskorskiego, który chciał aby w kościele przedstawione zostały tajemnice zbawienia ludzkiego.
[W tomie 6, serii Z badań nad Biblią, zawierającym prace Katedry Teologii i Informatyki Biblijnej Wydziału Teologicznego PAT w Krakowie, wydanym w 2003 roku przez Wydawnictwo Naukowe PAT, znajduje się praca Henryka Dubiela Tajemnice zbawienia ludzkiego w dekoracji malarsko-rzeźbiarskiej kościoła św. Anny w Krakowie, która w niezwykle dokładny i wyczerpujący sposób opisuje wystrój wnętrza tego kościoła, będącego jedną z najpiękniejszych barokowych polskich świątyń].
Jednym z bardziej zwracających uwagę elementów wystroju wnętrza jest monumentalna konfesja św. Jana Kantego, znajdująca się w prawym ramieniu transeptu. Trumna ze szczątkami świętego, spoczywa na ramionach postaci będących alegoriami czterech uniwersyteckich wydziałów (teologia, filozofia, medycyna, prawo), całość otaczają cztery spiralnie zdobione kolumny, wzorowane na konfesji św. Piotra w Watykanie. Na szczytach kolumn stoją posągi czterech świętych Janów: Chrzciciela, Ewangelisty, Chryzostoma i Damasceńskiego.
[Ostatnia modyfikacja: 10.VII.2006, 21.V.2007]
Źródło:
– Adamczewski J., 1992, Kraków od A do Z, Krajowa Agencja Wydawnicza Kraków, s. 118.
– Dobrowolski T., 1959, Sztuka Krakowa, Wydawnictwo Literackie, s. 390-391.
– Fabiański M., Purchla J., 2001, Historia architektury Krakowa w zarysie, Wydawnictwo Literackie, s. 196-199.
– Rożek M., 2006, Przewodnik po zabytkach Krakowa, Wydawnictwo WAM, s. 134-140.
– Rożek M., Gondkowa B., 2003, Leksykon kościołów Krakowa, Wydawnictwo Verso, s. 14-17.