Polski | English |
sklep | sprzedaż zdjęć | fotokalendarium | kościoły krakowa | wawel | rynek główny | sukiennice | zdjęcia krakowa | panoramy 360° | Barbakan

Powrót do menu głównego
Alfabetu Krakowa
DOM POD GLOBUSEM

Dom pod Globusem w Krakowie to okazała siedziba Izby Handlowej i Przemysłowej (istniała w Krakowie od połowy XIX wieku do 1950 roku), wybudowana w latach 1904-1906 według wspólnego projektu Tadeusza Stryjeńskiego i Franciszka Mączyńskiego.

Dom pod Globusem obecnie jest uznawany za wybitny przykład wczesnego modernizmu w Krakowie, a w swoim wnętrzu kryje tzw. Salę Mehofferowską, którą z kolei można uznać za najwybitniejszy przykład krakowskiej architektury wnętrz z początku dwudziestego stulecia.

Budowa własnej siedziby stała się na początku XX wieku ważnym zadaniem dla Izby. Po przeanalizowaniu różnych możliwości, zdecydowano się na budowę od podstaw własnego gmachu, co pozwalało dostosować jego projekt do wymagań organizacyjnych Izby. Za najlepszą lokalizację uznano zbieg ulic Basztowej i Długiej, było to tym bardziej korzystne dla Izby, że tylko część działki należała do osoby prywatnej i wymagała zakupu, pozostała cześć parceli była własnością miasta i miała zostać bezpłatnie przekazana Izbie, jako równowartość świadczeń ciążących na Gminie Kraków na rzecz Izby.

Plany realizacji Tadeusz Stryjeński opracował z młodym, utalentowanym architektem – Franciszkiem Mączyńskim. Budowa rozpoczęła się w lipcu 1904 roku i została doprowadzona do stanu surowego jeszcze przed zimą. Jako ciekawostkę można przytoczyć fakt, że w budowanej wieży planowano umieścić zegar ze szklanymi, podświetlanymi cyframi, ale tylko w przypadku jeśli iluminacja będzie na koszt miasta. Ponieważ ówczesny prezydent Juliusz Leo zadeklarował oświetlenie z funduszy miejskich codziennie do 23:30, podświetlane tarcze zostały wykonane. Na przedwojennych zdjęciach tarcze zegara są czarne z białymi cyframi.

Do wykonania wnętrza reprezentacyjnej sali posiedzeń Izby Handlowej i Przemysłowej wybrano Stanisława Wyspiańskiego, który miał już wyrobioną markę świetnego dekoratora wnętrz, poprzez swoje wcześniejsze realizacje m.in. w Pałacu Sztuki, a szczególnie wnętrza domu Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie przy Radziwiłłowskiej 4. Jednakże w wyniku sporu dotyczącego popiersia Cesarza Franciszka Józefa, o którego wykonanie zabiegała Izba, a na którego kategorycznie nie chciał zgodzić się Wyspiański, wyznający zasadę, że jego twórczość miała służyć Narodowi i Ojczyźnie oraz gwałtownemu pogorszeniu stanu zdrowia artysty, we wrześniu 1905 roku Izba poprosiła Józefa Mehoffera o zaprojektowanie wyposażenia i dekorację sali posiedzeń.

Zaprojektowana przez Mehoffera sala jak i przeznaczony do niej obraz "Poskromienie żywiołów" wzbudzały kontrowersje wśród członków Izby, jednak pomimo tych tarć i zmian w rozplanowaniu wyposażenia wnętrza sali obrad, gmach został uroczyście otwarty 15 września 1906 roku – w tym momencie wszystkie prace wykończeniowe były doprowadzone do końca, a jedynym brakującym elementem pozostawał obraz w sali posiedzeń, który na miejsce ostatecznie trafił w 1907 roku.

Od otwarcia gmachu, aż do czasu likwidacji Izby Handlowej i Przemysłowej w 1950, stan Domu pod Globusem był dobry. Pierwszy poważny remont przeprowadzono w latach 1926-1928, dokonano wtedy m.in. zmiany w układzie przestrzennym wnętrza, w trakcie remontu sali posiedzeń wykonano Orła Polskiego, zaprojektowanego przez Józefa Mehoffera, który zastąpił usunięte w 1918 popiersie Franciszka Józefa.

Po 1950 Dom pod Globusem zajął Komitet Powiatowy PZPR w Krakowie, pozbawiony opieki konserwatorskiej budynek ulegał postępującej dewastacji. W 1953 roku dokonano przebicia podcienia w narożniku, w 1968 usunięto z wieży zniszczony globus. Wyjątkowo ucierpiała dawna sala posiedzeń (Sala Mehofferowska), w której zamalowano polichromię, a także usunięto całość wyposażenia (cześć ruchomego wyposażenia, które obecnie znajduje się w sali jest oryginalna, uratował je prof. Karol Estreicher, przejmując je na rzecz Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie).

Szansą dla Domu pod Globusem stała się zmiana właściciela, w latach 1972-1975 przejęło go Wydawnictwo Literackie, w tym okresie przeprowadzono podstawowy remont całego budynku. W 1975 roku powrócił wieńczący wieżę globus, różni się on jednak zdecydowanie od pierwotnego. Początkowo ażurową konstrukcję globusu otaczał pierścień równikowy ze znakami zodiaku i skrzydłami Hermesa, będącymi alegorią wszechogarniającego Handlu. Nowy globus posiada rozmieszczone symetrycznie cztery owalne plakietki z literami "WL" - monogramem obecnego właściciela Domu pod Globusem oraz jest otoczony pierścieniem z gwiazdek.


źródło:
- Adamczewski J., 1992, Kraków od A do Z, Krajowa Agencja Wydawnicza Kraków, s. 293-294.
- Beiersdorf Z., Purchla J., 1997, Dom pod Globusem, Wydawnictwo Literackie Kraków, 90-165.
- Fabiański M., Purchla J., 2001, Historia architektury Krakowa w zarysie, Wydawnictwo Literackie Kraków, s. 275-276.
- praca zbiorowa, 2000, Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa - Kraków, s. 159.


Powrót do menu głównego
krakowskiej galerii foto

Zobacz także
Figury Dwunastu Apostołów
Kraków
FIGURY DWUNASTU APOSTOŁÓW

Zobacz także
Mury obronne Krakowa
Kraków
MURY OBRONNE KRAKOWA
Kontakt 2004 - 2023 © Paweł Krzan KRFOTO Mapa Strony